معرفی رشته علوم تغذیه
دیباچه:
"بگذارید غذایتان نخستین پزشک شما باشد."این کلمات قصار که بخشی از سوگندنامه پزشکی در 377 سال پیش از میلاد مسیح است، امروزه اهمیت و ارزش خود را بیش از پیش روشن ساخته و بیانگر مهمترین هدف علم تغذیه است. علمی که به ما می‌آموزد هر آنچه می‌خوریم و می‌نوشیم، به طور مستقیم بر نحوه فعالیت جسمانی و روانی ما تأثیر دارد. به عبارت دیگر سوء‌تغذیه یا تغذیه نادرست می‌تواند موجب انواع بیماری‌ها گردد. برای مثال چاقی، تصلب شرائین، اختلال‌های روده و معده و فشار خون، ناشی از استفاده بی‌رویه غذاهای پرکالری، نمک، چربی و کمبود مواد سلولزی است یا استفاده سرخود و بی‌رویه ویتامین‌ها در کودکان موجب دشواری‌های یادگیری و تحصیلی میشود و از سوی دیگر سوء‌تغذیه و کمبود مصرف ویتامین‌ها نیز عامل گواتر، کم‌خونی، کوری، عقب‌ماندگی ذهنی و ده‌ها بیماری دیگر میشود. از همین رو رشته تغذیه در عصر حاضر اهمیت بسیار زیادی دارد.این رشته به رژیم درمانی، اصول علم تغذیه، ارزش مواد غذایی و نحوه تغذیه مناسب برای حفظ سلامت بدن می‌پردازد. در این میان اصول علم تغذیه بررسی میکند که چه فرآیندی روی مواد غذایی خورده شده انجام می‌گیرد تا جذب یا دفع شود و رژیم درمانی نیز نوع رژیم غذایی لازم در بیماریهای مختلف را مشخص میکند، چون در برخی از بیماری‌ها، بعضی از مواد غذایی باید حذف شده یا بیشتر مورد استفاده قرار گیرد مثل بیماری گواتر که از کمبود ید ایجاد میشود.
این رشته دارای دو شاخه عمده است که عبارتند از :
الف) تغذیه گروه‌های مختلف جامعه مانند سالمندان، معلولین و کودکان و نوجوانان. ب) تغذیه بالینی که شامل تغذیه و مشاوره غذایی بیماران بستری و سرپایی میشود.
توانایی‌های لازم :
همان‌طور که یک پرستار باید به کار خدماتی علاقه‌مند باشد، کارشناس تغذیه نیز باید روحیه خدماتی داشته و صبر و حوصله لازم را برای صحبت با بیمار و راهنمایی او داشته باشد. حتی دانشجویانی که مایلند پس از فارغ‌التحصیلی دفتر مشاوره غذایی دایر کنند، باید دارای 3 سال سابقه کار در بیمارستان باشند. همچنین داوطلبان علاقه‌مند به این رشته لازم است در دروس زیست‌شناسی و شیمی که پایه دروس دانشگاهی این رشته است توانمند باشند.
موقعیت شغلی در ایران :
تا چند سال پیش فارغ‌التحصیلان رشته تغذیه حتی در بیمارستان‌ها جایگاه مشخص و تعیین‌شده‌ای نداشتند اما در چند سال اخیر بخصوص از زمانی که به کارشناسان تغذیه اجازه مطب داده شده، این رشته در بیمارستان‌ها هویت و جایگاه تازه‌ای پیدا کرده است، اما متأسفانه هنوز در بین پزشکان نقش و اهمیت کارشناسان این علم روشن نشده است. در حالی که باید همکاری تنگاتنگی بین پزشکان و متخصصان تغذیه وجود داشته باشد و در واقع هرجا که یک پزشک متخصص غدد، قلب و عروق یا کلیه حضور دارد، باید در کنارش یک متخصص تغذیه باشد. چون پزشک فقط لیست غذاها یا مواد غذایی که بیمار نباید بخورد، تعیین میکند اما کارشناس تغذیه می‌گوید که یک بیمار چگونه و چقدر باید بخورد تا هم مواد غذایی مورد نیاز به بدنش برسد و هم رژیم غذایی را حفظ کند.
معرفی رشته علوم آزمایشگاهی
دیباچه:
علوم آزمایشگاهی از جمله رشته‌هایی است که در بهداشت و کاهش هزینه‌های درمانی بسیار مؤثر است. زیرا فارغ‌التحصیل این رشته در مقطع کاردانی با نمونه‌برداری مدفوع، ادرار و خون و آماده‌سازی نمونه و آزمایش‌های مختلف بیوشیمی و هماتولوژی می‌تواند پزشک را در انتخاب بهترین راه درمان و مقابله با بیماری راهنمایی کند. فارغ‌التحصیل کارشناسی این رشته نیز می‌تواند آزمایش‌های تخصصی هورمون‌شناسی یا ایمونولوژی را انجام دهد و مسؤول بخش‌های مختلف یک آزمایشگاه تشخیص طبی مانند بخش نمونه‌برداری، انگل‌شناسی و ادرار، هورمون‌شناسی، ایمونولوژی و... شود و بر نحوه کار و آزمایش‌های کاردان علوم آزمایشگاهی نظارت کرده و کار او را تأیید نماید.
توانایی‌های لازم :
رشته علوم‌آزمایشگاهی به ویژه در مقطع کاردانی یک رشته عملی است و جوانانی که علاقه‌مند به کار عملی هستند و نسبت به بو یا آزمایش با ادرار و مدفوع حساس نیستند، در این رشته موفق میشوند. در ضمن لازم است که دانشجو به دروس شیمی و زیست‌شناسی علاقه‌مند باشد. گفتنی است که رشته علوم‌آزمایشگاهی در کشور ما تا مقطع دکترا به صورت ناپیوسته دانشجو می‌پذیرد.
موقعیت شغلی در ایران :
رشته علوم‌آزمایشگاهی از جمله رشته‌هایی است که بازار کار نسبتاً خوبی دارد. زیرا امروزه جامعه ما به امر بهداشت و سلامتی پی برده است و بی شک بدون استفاده از آزمایشگاه‌های تشخیص طبی حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از شیوع بیماریهای عفونی و آلرژی‌ها یا مبارزه با بیماریهای ژنتیکی امکان‌پذیر نیست.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس پایه:
فیزیک عمومی، فیزیک کاربردی، شیمی عمومی، بیوشیمی عمومی، فیزیولوژی، زیست‌شناسی، آناتومی.
دروس تخصصی:
مقدمات علوم آزمایشگاهی، شیمی و میکروبیولوژی مواد غذایی، زبان تخصصی، انگل و حشره‌شناسی پزشکی، قارچ‌شناسی پزشکی، ویروس‌شناسی پزشکی، ایمنی و سرم‌شناسی، باکتری‌شناسی پزشکی، خون‌شناسی، بانک خون، بیوشیمی بالینی، بافت‌شناسی، آسیب‌شناسی پزشکی، کارآموزی
مقدمه:
آنزیمهای گوارشی(دیاستازها)
نقش آنزیمهای گوارشی تسریع هیدرولیز کربوهیدرات‌ها، پروتئینها و چربی‌ها به قندهای ساده، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و گلیسرول است. هیدرولیز روندی است که طی آن مولکول‌های غذایی بزرگتر در اثر ورود آب به واحدهای کوچکتر تجزیه میشوند. بدون وجود آنزیمهای گوارشی نیز واکنش‌های شیمیایی مربوط به آنها به وجود می‌آید اما در محیطی که حرارت آن بیشتر از حرارت بدن است و یا سرعتی کمتر. بنابراین آنزیم‌ها نقش کاتالیزور را دارند و روندهای بیوشیمیایی را تسریع می‌بخشند.
آنزیم‌ها مولکول‌های پروتئینی بسیار پیچیده‌ای هستند که به علت و جود پیوندهای هیدروژنی ضعیف در ساختمانشان، طبیعت ناپایداری دارند. عوامل متعددی در هیدرولیز نقش دارند که حرارت، تراکم یونهای هیدروژن (pH) و تراکم میزان آنزیم از مهمترین آنها میباشد که ذیلاً آنها را مطالعه خواهیم نمود. بنابراین هدف از تجربه بررسی عوامل مختلف فیزیکی و شیمیایی بر روی فعالیت آنزیم‌ها میباشد.
برای این مطالعه، آمیلاز بزاقی (پتیالین) انتخاب شده است. این آنزیم نشاسته را به مالتوز، دکسترین، آکرودکسترین و اریترودکسترین تبدیل میکند. ید با مواد فوق غیر از اریترودکسترین رنگ آبی تولید میکند، اما اریترودکسترین با ید رنگ قرمز می‌دهد. برای نشان دادن وجود مالتوز، محلول بندیکت بکار میرود. در اثر حرارت، مالتوز که قندی احیاءکننده است در حضور محلول بندیکت، مس محلول را به اکسید مس قرمز نامحلول تبدیل میکند.
مقدمه :
HCT یا (Hematocrit)
هماتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هِم» (heme) به معنای آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد، حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. اصطلاح هماتوکریت برای اندازه گیری غلظت خون یا به عبارت دیگر تعیین حجم گلبول های قرمز خون بکار میرود.
هماتوکریت درصدی از حجم کل خون است که شامل گلبول های قرمز می باشد و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری میشود.
به خاطر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می‌توانند اندازه‌گیری هموگلوبین و گلبول قرمز را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه‌گیری میشود تا به طور مستقیم نشاندهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده میشود.
مقادیر طبیعی : 42 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 47 درصد برای خانمها. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از 33 طبیعی است.
محدوده خطر : HCT بالاتر از 60 درصد و پایین‌تر از 15 درصد.
چه چیزهایی باعث کاهش آن میشود؟
تقریبا همان عواملی که باعث کاهش هموگلوبین و گلبول های قرمز خون می شوند. شرایطی مثل پرکاری تیروئید، سیروز کبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپلMultiple) (myeloma نیز باعث کاهش هماتوکریت میشوند.
چه چیزهایی باعث افزایش آن میشود؟
سوختگی، اسهال شدید، بیماریهای انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب بدن، تولید بیش از حد گلبول قرمز از عوامل افزایش دهنده ی HCT هستند.
نکته:
- بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز میشوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌‌شکل) 
مقدار HCT را تغییر می‌دهند.
- وقتی مقدار گلبول سفید خیلی بالا باشد، بر مقدار HCT موثر است.
- در صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت، سه برابر هموگلوبین است.
- هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید اندازه‌گیری کرد.
افزایش هماتوکریت همراه با ازیاد چسبندگی خون بوده و می‌تواند به ایجاد ترومبوز عروقی منجر شود. اثر هماتوکریت بر ویسکوزیته خون
ویسکوزیته خون طبیعی حدود صد برابر ویسکوزیته آب است. و هر چقدر ویسکوزیته زیاد باشد میزان جریان خون کمتر خواهد بود چه عاملی خون را تا این حد لزج و چسبنده می‌سازد؟ این عامل بطور عمده تعداد زیاد گویچه‌های سرخ است که به حال تعلیق در خون قرار گرفته‌اند و هر یک از آنها کشش اصطکاکی بر روی گویچه‌های مجاور و نیز بر روی جدار رگ خونی اعمال میکنند.
اثر فشار بر میزان جریان خون بافتی
معمولا انتظار داریم که افزایش فشار شریانی باعث افزایش متناسبی در میزان جریان خون از بافتهای مختلف بدن خواهد شد. اما باید دانست که اثر فشار بر روی میزان جریان خون بسیار بیشتر از حد انتظار است. دلیل این امر آن است که افزایش فشار شریانی نه فقط نیروی جلو برنده خون در رگها را افزایش می‌دهد بلکه همزمان با آن رگها را نیز گشاد میکند که مقاومت آنها را کاهش می‌دهد.
به این ترتیب افزایش فشار میزان جریان خون را از دو راه مختلف زیاد میکند و بیشتر بافتها میزان جریان خون در فشار شریانی 100 میلیمتر جیوه معمولا حدود 4 تا 6 برابر میزان جریان خون در فشار 50 میلیمتر جیوه است. مهار تحریک اعصاب سمپاتیک ، رگها را شدیدا گشاد کرده و می‌تواند جریان خون را تا 2 برابر یا بیشتر افزایش دهد. برعکس تحریک شدید سمپاتیک می‌تواند رگها را به حدی تنگ کند که جریان خون می‌تواند برای دوره‌های کوتاه با وجود فشار شریانی بالا حتی به صفر کاهش یابد.
هدف انجام آزمایش :
تعیین درصد نسبی حجم گلبولهای قرمز خون در حجم معینی از خون
روش انجام آزمایش:
وسایل مورد نیاز:
1. دستگاه سانتریفیوژمیکروهماتوکریت 2. لوله های موئینه(کاپیلری) با حلقه قرمز3. خمیر مخصوص4. لانست 5. پنبه6. الکل7. خط کش مخصوص
*دو نوع لوله موئینه وجود دارد:
الف- لوله های موئینه ساده که فاقد ماده ضد انعقاد ند مشخصه این لوله ها وجود حلقه آبی رنگ در بالای لوله است,اینها برای نمونه هایی که باماده ضد انعقادی EDTA تهیه شده اند استفاده میشوند
ب- لوله های موئینه ضد انعقاد دار(هپارینه) داخل این لوله ها آغشته به ماده ضدانعقاد هپارین هستند. وجود حلقه قرمزرنگ در بالای لوله مشخصه آنهاست برای گرفتن خون از نوک انگشت یا پاشنه پا در نوزادان استفاده میشوند، ما اکنون از این نوع لوله استفاه می کنیم.
روش کار:
ابتدا نوک انگشت را توسط پنبه آغشته به الکل ضد عفونی میکنیم . بعد توسط یک ضربه لانست نوک انگشت را سوراخ کرده، خون جریان پیدا میکند قطره اول خون راحذف می کنیم. لوله موئینه را روی خون نوک انگشت گذاشته تا دو سوم لوله موئینه از خون پر شود. حالا طرف دیگر لوله را توسط انگشت نشانه می بندیم تا خون از لوله خارج نشود نوک لوله موئینه را با چند بارفرو بردن در داخل خمیر مخصوص مسدود می کنیم.
لوله موئینه را در دستگاه سانتریفیوژ طوری قرار می دهیم که نوک بسته شده لوله به طرف خارج روی واشر لاستیکی دستگاه وسر باز لوله بطرف داخل دستگاه قرار گیرد. صفحه محافظ دستگاه را می بندیم دستگاه راروشن می کنیم تایمردستگاه رابرای مدت پنج دقیقه کوک می کنیم .
وقتی دستگاه کاملا از حرکت ایستاد، لوله موئینه را از آن خارج می کنیم . حالاخون داخل لوله موئینه به سه قسمت تقسیم شده است:
1. گویچه های قرمز متراکم
2. یک لایه خیلی نازک سفید رنگ به نام بافی کت شامل گویچه های سفید وپلاکت ها
3.پلاسمای خون
لوله موئینه را روی خط کش مخصوص قرار داده با حرکت لوله روی خط کش وضعیتی را به وجود می آوریم که فصل مشترک بین خمیر وخون روی عدد صفر و آخرین سطح پلاسما روی عدد صد قرار گیرد حالا عددی که طول ستون گویچه های قرمز رانشان می دهد هماتوکریت شخص میباشد در تمام مراحل خواندن هماتوکریت باید از بالا با زاویه 90درجه به صفحه نگاه کنیم.
روش خواندن توسط خط کش :
لوله هما توکریت را در شیار خط کش قرار داده و انتهای پایینی ستون گلوبل های قرمز را با خط صفرتنظیم میکنیم و سپس با حرکت قسمت شیار دار ،سطح بالای پلاشما را با خط 100 تنظیم میکنیم و آنگاه خط سفید نتحرک میانی را با سطح بالای گلبول های قرنز تنظیم و درصد حجم گلبول های قرمز را از رئی ستون مدرج میخوانیم .
نکات:
1. سرعت دستگاه دوازده هزار دور در دقیقه است.
2. ممکن لوله موئینه داخل دستگاه سانتریفیوژ میکروهماتوکریت بشکند.
علت:
1. عدم تعادل: برای جلوگیری از شکستن لوله باید کار را با دو لوله آغاز کنیم.جهت حفظ تعادل باید دو لوله مقابل هم در دستگاه قرار داده شوند.
2. علت دیگر شکستن لوله داخل دستگاه مربوط به افراد تازه کاراست. که فراموش میکنند درب محافظ دستگاه را ببندند و یا آنرا محکم کنند.
2عامل بر روی هماتوکریت موثر است:
1-اندازه گلبولهای قرمز خون 2- تعداد گلبولهای قرمز خون
این آزمایش اطلاعاتی در مورد وضع خون فرد مانند آنمی یا پلی ستیمی را به او می دهد.
درصد هماتوکریت در خانمها و آقایان متفاوت است که این درصد در خانم ها به طور نرمال 42 تا47 درصد می باشد و در آقایان 42 تا 52 درصد می باشد و علت افزایش درصد هماتوکریت در آقایان حجم توده بدنی بیشتر نسبت به خانم ها و همچنین تولید بیشتر هورمون تستوسترون در آقایان است که باعث تولید بیشتر سلولهای خونی می گردد.
نتیجه گیری :
ما بوسیله این آزمایش می توانیم بیماریهای خونی فرد را تشخیص دهیم
تورژسانس و پلاسمولیز سلولی در آزمایش "مشاهده سلول گیاهی" بین دیواره سلولی و دیواره سیتوپلاسمی فاصله و فضایی وجود ندارد و لذا تفکیک بین این دو عملا غیر ممکن به نظر میرسد. دلیل این موضوع پدیده اسمز و نهایتا فشار آب درون سلولی (پتانسیل فشاری آب) است که باعث نزدیک شدن و چسبیدن پلاسمالما به دیواره سلولی میشود. پدیده اسمز زمانى اتفاق می افتد که یک غشاى نیمه تراوا مثل یک غشاى سلولى وجود دارد زمانى که یک سلول در یک محیط پر از آب قرار بگیرد مولکول هاى اب از بین غشاى سلولى از ناحیه اى که غلظت ماده ى حل شده کم است (بیرون سلول) به ناحیه اى که غلظت ماده بیشتر است (درون سلول) عبور مى کنند این فرایند اسمز نامیده مى شود. غشاى سلول نفوذ پذیرى انتخابى دارد بنابراین فقط به مواد ضرورى اجازه ورود به سلول داده مى شود و مواد ظاهرا غیر ضرروری از سلول خارج مى شود زمانى که غشا از دو سمت داخل و بیرون با آب خالص محصور باشد مو لکول هاى آب در هر سمت به یک میزان عبور مى کنند و شبکه اصلى گردش آب در بین غشاها وجود ندارد اما اگر در یک طرف ماده ى حل شونده وجود داشته باشد و در طرف دیگر اب خالص وجود داشته باشد غشا به همان میزان مورد برخورد مولکول ها از دو طرف قرار مى گیرد اما بعضى از مولکول هایى که به غشا برخورد مى کنند مولکول هاى حل شونده خواهند بود که قادر به عبور از غشا نیستند بنابراین مولکول هاى اب از بین غشا از یک طرف به آرامى عبور مى کنند این باعث گردش آب به سمت مواد حل شونده خواهد شد و با فرض سالم بودن غشا این شبکه گردشى آرام تر شده و سرانجام متوقف خواهد شد و فشار در دو طرف مواد حل شونده متناسب می شود به طوری که حرکت در هر دو سمت برابر است (تعادل حرکتى). این مسئله مى تواند ناشى از برابر بودن پتانسیل آب دردو طرف غشا باشد یا ناشى از عوامل ممانعت کننده ای مثل پتانسیل فشار یا فشار اسمزى باشد. سلول هاى گیاهى یک دیواره سلولى قوى دارند هنگامى که جذب آب از طریق فرآیند اسمز انجام مى شود آنها شروع به متورم شدن مى کنند اما دیواره سلولى از ترکیدن آنها جلوگیرى مى کند. تورژسانس به معنی متورم شدن و سفت شدن است. وقتی فشار داخل سلول آنقدر زیاد مى شود که هیچ آبى نمى تواند وارد سلول شود این فشار مایعى یا هیدروستاتیک عکس اسمز عمل میکند.تورژسانس براى گیاهان خیلى مهم است چون که بخش هاى سبز گیاه را در برابر نور خورشید مقاوم مى سازد. هنگامى که سلول گیاهى در محلول هاى غلیظ قندی قرار مى گیرند از طریق فرایند اسمز آب از دست مى دهند و چروکیده می شوند این دقیقا مخالف تورژسانس است اگر شما سلولهاى گیاهى را در محلول هاى غلیظ قرار دهید و آنها را زیر میکروسکوپ ببینید مشاهده خواهید کرد که جسم سلولها کوچک شده و از دیواره ى سلولى فاصله مى گیرند که گفته مى شود آنها پلاسمولیزه هستند پلاسمولیز فقط در شرایط استثنایى رخ می دهد. در آزمایشگاه به وسیله قرار دادن سلول ها در محلول غلیظ نمک یا شکر تحریک مى شود که باعث خارج شدن آب می شود. اغلب از گیاهان کوچک یا سلول هاى اپیدرمى پیاز استفاده می شود، در این گیاهان شیره گیاهى رنگى شده و در نتیجه قابل رویت مى باشد. به عبارت دیگر سلولهای گیاهی که توسط یک دیواره سلولی سخت احاطه شده‌اند تنها می‌توانند تا جایی آب جذب کنند که پتانسیل آب خارج و داخل برابر شود. سلولهای گیاه یونها- قندها- اسیدهای آلی و اسیدهای آمینه و مواد دیگر را در غلظت نسبتا بالایی در واکوئل هایشان ذخیره میکنند. مواد حل شونده باعث جریان آب میشوند در این روش سلولهای گیاهی می‌توانند یک فشار درونی مثبت و بزرگی به نام فشار اسمزی ایجاد کنندکه روی حفظ استحکام و سختی بافتهای گیاهی اثر قطعی دارد.ه
