مقدمه :
HCT یا (Hematocrit)
هماتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازهگیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هِم» (heme) به معنای آهن است و هر جا در هر کلمهای آمد، حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. اصطلاح هماتوکریت برای اندازه گیری غلظت خون یا به عبارت دیگر تعیین حجم گلبول های قرمز خون بکار میرود.
هماتوکریت درصدی از حجم کل خون است که شامل گلبول های قرمز می باشد و با اندازهگیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازهگیری میشود.
به خاطر بیماریها و شرایط مختلفی که میتوانند اندازهگیری هموگلوبین و گلبول قرمز را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازهگیری میشود تا به طور مستقیم نشاندهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده میشود.
مقادیر طبیعی : 42 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 47 درصد برای خانمها. در خانمهای باردار درصد بالاتر از 33 طبیعی است.
محدوده خطر : HCT بالاتر از 60 درصد و پایینتر از 15 درصد.
چه چیزهایی باعث کاهش آن میشود؟
تقریبا همان عواملی که باعث کاهش هموگلوبین و گلبول های قرمز خون می شوند. شرایطی مثل پرکاری تیروئید، سیروز کبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپلMultiple) (myeloma نیز باعث کاهش هماتوکریت میشوند.
چه چیزهایی باعث افزایش آن میشود؟
سوختگی، اسهال شدید، بیماریهای انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب بدن، تولید بیش از حد گلبول قرمز از عوامل افزایش دهنده ی HCT هستند.
نکته:
- بیماریهایی که باعث به وجود آمدن شکلهای غیرطبیعی گلبول قرمز میشوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسیشکل) مقدار HCT را تغییر میدهند.
- وقتی مقدار گلبول سفید خیلی بالا باشد، بر مقدار HCT موثر است.
- در صورت طبیعی بودن اندازههای گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت، سه برابر هموگلوبین است.
- هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خونریزی شدید اندازهگیری کرد.
افزایش هماتوکریت همراه با ازیاد چسبندگی خون بوده و میتواند به ایجاد ترومبوز عروقی منجر شود. اثر هماتوکریت بر ویسکوزیته خون
ویسکوزیته خون طبیعی حدود صد برابر ویسکوزیته آب است. و هر چقدر ویسکوزیته زیاد باشد میزان جریان خون کمتر خواهد بود چه عاملی خون را تا این حد لزج و چسبنده میسازد؟ این عامل بطور عمده تعداد زیاد گویچههای سرخ است که به حال تعلیق در خون قرار گرفتهاند و هر یک از آنها کشش اصطکاکی بر روی گویچههای مجاور و نیز بر روی جدار رگ خونی اعمال میکنند.
اثر فشار بر میزان جریان خون بافتی
معمولا انتظار داریم که افزایش فشار شریانی باعث افزایش متناسبی در میزان جریان خون از بافتهای مختلف بدن خواهد شد. اما باید دانست که اثر فشار بر روی میزان جریان خون بسیار بیشتر از حد انتظار است. دلیل این امر آن است که افزایش فشار شریانی نه فقط نیروی جلو برنده خون در رگها را افزایش میدهد بلکه همزمان با آن رگها را نیز گشاد میکند که مقاومت آنها را کاهش میدهد.
به این ترتیب افزایش فشار میزان جریان خون را از دو راه مختلف زیاد میکند و بیشتر بافتها میزان جریان خون در فشار شریانی 100 میلیمتر جیوه معمولا حدود 4 تا 6 برابر میزان جریان خون در فشار 50 میلیمتر جیوه است. مهار تحریک اعصاب سمپاتیک ، رگها را شدیدا گشاد کرده و میتواند جریان خون را تا 2 برابر یا بیشتر افزایش دهد. برعکس تحریک شدید سمپاتیک میتواند رگها را به حدی تنگ کند که جریان خون میتواند برای دورههای کوتاه با وجود فشار شریانی بالا حتی به صفر کاهش یابد.
هدف انجام آزمایش :
تعیین درصد نسبی حجم گلبولهای قرمز خون در حجم معینی از خون
روش انجام آزمایش:
وسایل مورد نیاز:
1. دستگاه سانتریفیوژمیکروهماتوکریت 2. لوله های موئینه(کاپیلری) با حلقه قرمز3. خمیر مخصوص4. لانست 5. پنبه6. الکل7. خط کش مخصوص
*دو نوع لوله موئینه وجود دارد:
الف- لوله های موئینه ساده که فاقد ماده ضد انعقاد ند مشخصه این لوله ها وجود حلقه آبی رنگ در بالای لوله است,اینها برای نمونه هایی که باماده ضد انعقادی EDTA تهیه شده اند استفاده میشوند
ب- لوله های موئینه ضد انعقاد دار(هپارینه) داخل این لوله ها آغشته به ماده ضدانعقاد هپارین هستند. وجود حلقه قرمزرنگ در بالای لوله مشخصه آنهاست برای گرفتن خون از نوک انگشت یا پاشنه پا در نوزادان استفاده میشوند، ما اکنون از این نوع لوله استفاه می کنیم.
روش کار:
ابتدا نوک انگشت را توسط پنبه آغشته به الکل ضد عفونی میکنیم . بعد توسط یک ضربه لانست نوک انگشت را سوراخ کرده، خون جریان پیدا میکند قطره اول خون راحذف می کنیم. لوله موئینه را روی خون نوک انگشت گذاشته تا دو سوم لوله موئینه از خون پر شود. حالا طرف دیگر لوله را توسط انگشت نشانه می بندیم تا خون از لوله خارج نشود نوک لوله موئینه را با چند بارفرو بردن در داخل خمیر مخصوص مسدود می کنیم.
لوله موئینه را در دستگاه سانتریفیوژ طوری قرار می دهیم که نوک بسته شده لوله به طرف خارج روی واشر لاستیکی دستگاه وسر باز لوله بطرف داخل دستگاه قرار گیرد. صفحه محافظ دستگاه را می بندیم دستگاه راروشن می کنیم تایمردستگاه رابرای مدت پنج دقیقه کوک می کنیم .
وقتی دستگاه کاملا از حرکت ایستاد، لوله موئینه را از آن خارج می کنیم . حالاخون داخل لوله موئینه به سه قسمت تقسیم شده است:
1. گویچه های قرمز متراکم
2. یک لایه خیلی نازک سفید رنگ به نام بافی کت شامل گویچه های سفید وپلاکت ها
3.پلاسمای خون
لوله موئینه را روی خط کش مخصوص قرار داده با حرکت لوله روی خط کش وضعیتی را به وجود می آوریم که فصل مشترک بین خمیر وخون روی عدد صفر و آخرین سطح پلاسما روی عدد صد قرار گیرد حالا عددی که طول ستون گویچه های قرمز رانشان می دهد هماتوکریت شخص میباشد در تمام مراحل خواندن هماتوکریت باید از بالا با زاویه 90درجه به صفحه نگاه کنیم.
روش خواندن توسط خط کش :
لوله هما توکریت را در شیار خط کش قرار داده و انتهای پایینی ستون گلوبل های قرمز را با خط صفرتنظیم میکنیم و سپس با حرکت قسمت شیار دار ،سطح بالای پلاشما را با خط 100 تنظیم میکنیم و آنگاه خط سفید نتحرک میانی را با سطح بالای گلبول های قرنز تنظیم و درصد حجم گلبول های قرمز را از رئی ستون مدرج میخوانیم .
نکات:
1. سرعت دستگاه دوازده هزار دور در دقیقه است.
2. ممکن لوله موئینه داخل دستگاه سانتریفیوژ میکروهماتوکریت بشکند.
علت:
1. عدم تعادل: برای جلوگیری از شکستن لوله باید کار را با دو لوله آغاز کنیم.جهت حفظ تعادل باید دو لوله مقابل هم در دستگاه قرار داده شوند.
2. علت دیگر شکستن لوله داخل دستگاه مربوط به افراد تازه کاراست. که فراموش میکنند درب محافظ دستگاه را ببندند و یا آنرا محکم کنند.
2عامل بر روی هماتوکریت موثر است:
1-اندازه گلبولهای قرمز خون 2- تعداد گلبولهای قرمز خون
این آزمایش اطلاعاتی در مورد وضع خون فرد مانند آنمی یا پلی ستیمی را به او می دهد.
درصد هماتوکریت در خانمها و آقایان متفاوت است که این درصد در خانم ها به طور نرمال 42 تا47 درصد می باشد و در آقایان 42 تا 52 درصد می باشد و علت افزایش درصد هماتوکریت در آقایان حجم توده بدنی بیشتر نسبت به خانم ها و همچنین تولید بیشتر هورمون تستوسترون در آقایان است که باعث تولید بیشتر سلولهای خونی می گردد.
نتیجه گیری :
ما بوسیله این آزمایش می توانیم بیماریهای خونی فرد را تشخیص دهیم