عنوان مقاله: "کارکرد زن از منظر قرآن"
حسین حیدرپور: مدرس دانشگاه، مسؤل فرهنگی بسیج ادارات کل استان (حوزه شهید همت)
1- مقدمه
زن موجودی مختار و آگاه ، که خداوند خلق نموده است تا نیمی از بار رسالت انسانیت را به دوش کشیده و در کنار مرد رسالت را به انجام رساند . نه مرد به تنهایی می تواند کل بار مسئولیت را به عهده بگیرد و نه زن به تنهایی . بلکه هر یک از زن و مرد در مسئولیت خلیفه الهی ورساندن بار مسئولیت به مقصد با دیگری شریک است.در حقیقت تفسیر انسان یعنی « زن و مرد » نه زن تنها و نه مرد تنها ، زن و مرد هر دو در تشکیل جامعه بشری و رسالت انسانی همسان و برابر . لازم و ملزم و مکمل یکدیگرند . با این توصیف هر یک از این دو اگر از زیر بار رسالت شانه خالی کند و یا نقش کم رنگ تری در جامعه داشته باشد آن مسئولیت بر زمین خواهد ماند .
زن در تفکر قرآنی ، همپای مرد تکامل پذیر و اوجگر است . قرآن هر گاه از کمالات و ارزشهای والای انسان سخن می گوید زنان را نیز همدوش و همسان مردان مطرح می کند . با عنایت به آیات قرآن به این نتیجه می رسم که زن از نظر رسیدن به کمالات هیچ تفاوتی با مرد ندارد . اسلام زن را مانند مرد برخوردار از روح کامل انسانی و اراده و اختیار می داند . همچنین قرآن زنان را از نظر اقتصادی و اعمال و کسب و کار در کنار مردان قرارداده است . نباید از این حقیقت غافل شد که ، «ارتقا و شکل گیری جامعه بدون حضور زن به آن اندازه غیر ممکن است که بدون حضور مرد قابل پیاده شدن نیست ، عدم اشتغال زنان و عدم حضور زنان در عرصه های اقتصادی و ... مساوی است با غفلت از نیمی از توان و نیروی جامعه » .
1- اشتغال زن در آینه قرآن
با بررسی در آیات قرآن روشن می شود که اسلام زن را در رتبه واقعی خود قرار داده است . بطوریکه نه او را بنده ای بی اراده و از هر حیث فرمانگزار شوهر می داند و نه آزادی بی حساب و بی حد برای او قائل است .
قرآن می گوید : کارهای زن تا آنجا که مربوط به زندگی داخلی و خارجی مشترک بین زن و مرد است . باید با اجازه شوهر باشد . اما در کارهائیکه هیچگونه ارتباطی به زندگی شوهر ندارد ، آزاد است و می تواند مستقلاً انجام دهد .خداوند در سوره النساء الکبری که مشهور به سوره نساء است ، رسماً اعلام کرده است که زن و مرد هر دو بطور مساوی منشاء ازدیاد و کثرت نسلهای پس از خود می باشند و هرگونه اجتماعی که ساخته شود ، ساخته آن دو خواهد بود .
بنابراین زن و مرد از این نظر و در خصایص انسانی از قبیل انتخاب کار ، کسب فضیلت ، انجام امور خیریه ، دخالت در امور و تملیک در حقوق یا مزد خود با یکدیگر فرقی ندارد .این کلام صریح قرآن است که می فرماید : « مردان از آنچه کسب کرده اند ، بهره می برند و زنان نیز از آنچه کسب کرده اند بهره مند می شوند » .
همچنین خداوند در سوره حجرات زن را در برابر اعمال و کردارش مستقلاً مورد موآخذه و پاداش قرار داده است . بنابراین زن نیز از نظر قانون اسلام انسانی است مکلف و مسؤول همچنانکه مرد اینگونه است .
خداوند ارزش کار را محترم دانسته و صریحاً مژده داده است : « کار هیچ صاحبکاری چه زن و چه مرد تباه نخواهد شد و در ویژگیهای انسانی همه با یکدیگر مساوی و برابرند . بدلیل اینکه پاره ای از پاره دیگر هستند »
خداوند می فرماید : هر کس از زن و مرد کار نیکی (بشرط ایمان به خدا) بجای آورد ما او را در زندگانی خوش و پاک و زنده می گردانیم و اجری بهتر از عمل نیکی که انجام داده ، به او عطا می کنیم .
از نظر خداوند زن و مرد هر دو انسانند . یعنی در اصل و سنخ با یکدیگر هیچگونه فرقی ندارند و از همین جهت هرکس خواه زن و خواه مرد در گرو اعمال خود است .اسلام رسماً می گوید : زن دارای شخصیت انسانی آزاد است . آزاد در عقیده ، آزاد در تصرف امور مالی که هر دو بمنزله سنگ زیربنای اصلاح اجتماعات و اساس نگهداری آن است .
2- اشتغال زنان از نگاه فقه اسلامی
توجه به مقام و حضور نقش زنان کاری بس پر ارج و در عین حال وقت گیر است و نتایج قطعی آن زمانی در جامعه روشن خواهد شد که بعنوان یک ضرورت به آن توجه شود . اگر قرار باشد مقام و شخصیت زن را در یک جامعه مورد ارزیابی قرار دهیم ،بهتر است ابتدا به حضور آن جامعه در صحنه های مختلف تاریخی ، سیاسی ، اقتصادی ، نظامی و دفاعی ، دینی ، فرهنگی و تربیتی توجه شود .
در حقیقت مقام زن در هرجامعه بستگی بمیزان حضور و شرکت زنان در فعالیت های مختلف دارد . در جامعه ای که زنان از حضور در صحنه محروم شده اند یا فاقد نقش در سرنوشت کشور خود هستند ، معلوم می شود که زنان در آن جامعه فاقد ارزش و مقام هستند و بالعکس .
اگر به فقه و ادله تفصیله مراجعه کنیم به این واقعیت خواهیم رسید که زنان در فقه اسلامی هیچگونه محدودیتی در انجام هرگونه کار شغل شرافتمندانه ندارند و می توانند مطابق با نیازهای جامعه از استعداد و شرایط خود تخصصهایی پیدا کرده و از نظر علمی و اجرایی مقدمات و زمینه های لازم را فراهم آورند و خدماتی را ارائه دهند .
این نیازهای هر جامعه است که متناسب با شرایط موجود خود می طلبد که زنان در چنین برهه ای چه نوع کار و فعالیتی را انجام دهند . مثلاً در برهه ای نیاز است که زنان حضور فرهنگی داشته تا جهل و نادانی را از پیکر جامعه بزدایند و یا با حضور اقتصادی خود در صحنه ، جامعه را از محاصره اقتصادی نجات داده و به خودکفائی برسانند و یا در برهه ای از زمان وضعیت و موقعیت جامعه می طلبد که زنان لباس رزم پوشیده ، در صحنه های نظامی و دفاعی حضور یابند .
و یا سایر فعالیت ها ، وگرنه زنان هیچگونه ممنوعیت و محرومیتی از نظر اشتغال و تنوع کاری ندارند و این یک مسئله بدیهی است . اسلام نه تنها اشتغال را برای بانوان جایز دانسته بلکه آن را یک نوع ایثار تلقی کرده است . چرا که اگر زنان مشغول کاری هستند در واقع از شغل اصلی خود یعنی تربیت فرزند و مدیریت خانه معاف نیستند . پس این یک نوع کار اضافی تر از مسئولیتشان و یک نوع ایثار است .
3- زن ، اشتغال و نظام اسلامی
زنان که نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند ، بطور مستقیم و غیرمستقیم در روند توسعه اقتصادی نقش بسزایی دارند . زن بعنوان مهمترین رکن خانواده به نسبت موقعیت اجتماعی و فرهنگی خود با اعمال سیاستهای خاص در اداره خانواده ، بعنوان یک عامل تعیین کننده مطرح می باشند .
در کشور ما نیز زنان ضمن ایفای نقش مثبت و برجسته خود در خانواده بطور مستقیم و پا به پای مردان در کسب درآمد و به حرکت درآوردن چرخهای اقتصاد سهیم هستند . براساس آمارهای سال 70 حدود 9/28 % کارمندان رسمی ، 8/21 % کارمندان پیمانی ، 8/40 % کارمندان قراردادی را بانوان تشکیل می دهند . ضمن آنکه 9/2 % کارگران مشمول قانون کار ، 6/6 % کارگران مشمول سایر مقررات ، زن هستند . در این میان 6/32 % از کارکنان بخشهای علمی ، فنی و تخصصی کشور را بانوان تشکیل می دهند .حضرت آیت ا... خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی می فرمایند : « ما امروز باید طرح کنیم که چرا زنها مسؤلیت های کلیدی را ندارند ؟ این یک سئوال قابل قبول است . اگر چنانچه صلاحیتهایی در زنان هست آنجایی که منع اسلامی ندارند تا سطح بالا را شامل می شود .به عقیده بسیاری از پژوهشگران امور زنان ، روند توسعه سیر مطلوب را در جهان طی می کنکه امکانات و تعهدات فراهم آمده برای زنان به گونه ای باشد که آنان قادر شوند در مشاغل گوناگون مدیریتی قرار گیرند .
o رهبر معظم انقلاب در کنار عنایات خود نسبت به فعالیت های اجتماعی بانوان تاکید بر این نکته که « یک کشور نمی تواند از نیروی کار زنان بی نیاز باشد »می فرمایند : « در همه طرحهایی که ما داریم خانواده باید مبنا باشد » .بنابراین در برنامه های توسعه نظام اسلامی ، اشتغال زنان نیز باید در وجه اسلامی خود و با در نظرگرفتن تسهیلاتی که ایشان را از وظایف خطیرشان نسبت به خانواده و تربیت فرزندان دور نسازد ، مطرح باشد .
o امام خمینی (ره) نقش زنان و تحول ایجاد شده در زنان را از اهم موضوعات و بالاترین امور می داند و زنان نه فقط همقدم و همدوش مردان در امور سیاسی - اجتماعی ، بلکه پیشتاز آنها عنوان می کنند . زن مسلمان نه تنها در انقلاب و مسائل سیاسی - اجتماعی بلکه در سازندگی کشور نیز مشارکتی فعال دارد . اما در ساختن بنای جامعه اسلامی ،ساختن کشور و تأمین استقلال نه تنها حضور دارد ، بلکه این حضور فعالانه موجب گسترش موج سازندگی در کشور می شود . (نقش غیرمستقیم)
4- حضور و نقش دفاعی زنان
نقش زنان درامور پشت جبهه و صحنه دفاع نظامی شامل : « فعالیتهای زنان درامور پشت جبهه » ، « نقش مادران و همسران در جنگ » و « وجوب دفاع و تعلیمات نظامی برای زنان جهت دفاع » می باشد .در زمان جنگ از طریق فعالیتهای پشت جبهه و تربیت جوانان توانا ، برای جنگ با دشمن و حفظ روحیه سلحشوری در کانون خانواده به تقویت میدانهای جنگ می پردازد و ریسمانی بین خانواده و میدان جنگ ایجاد می کند و آینده را رقم می زند . این نقش نیز باید با رعایت عنصر اساسی و تفکیک ناپذیر فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی ، فرهنگی زنان یعنی حجاب و رعایت موازین شرعی صورت پذیرد .
5- اشتغال زنان در بعد تعلیم و تربیت
مقوله دیگر ، تشخیص و منزلت زنان مسلمان در علم و فرهنگ با تاکید بر تربیت و تهذیب نفس است . در این راستا زنان باید به پایه و مرتبه ای بلند برسند تا توان تربیت افراد جامعه را پیدا کنند . تاثیر این امر در دو سطح فردی و اجتماعی قابل تأمل است :
الف - در سطح فردی این تاثیرات عبارتند از :
6- حضور و نقش اقتصادی زنان
نقش اقتصادی نقش دیگری است که مورد بحث قرار گرفته است . بر طبق این مقوله زنان مسلمان دارای حق انتخاب کار و شغل بوده و در فعالیت های اقتصادی خویش آزاد هستند و این امر اختصاص به امروز ندارد . بلکه از صدر اسلام تاکنون این قانون وجود داشته است و در عمل نیز زنان مسلمان دارای فعالیت های اقتصادی بوده و مالک خود هستند .بنابراین زن نه تنها با حضور مثبت و سازنده و فعال خود در جامعه بلکه با حضور در روحیات و ذهنیات مردان خود و فرزندان خود و در نهایت با حضور در روحیات و ذهنیات جامعه ، مسیر اصلی جامعه و تکامل جامعه انسانی را تعیین می کند . به این ترتیب کیفیت حیات زنان هر جامعه ، تعیین کننده کیفیت حیات آن جامعه است .
7- اشتغال زن
در مورد اشتغال زن در اسلام ، هیچگونه مسئله ای وجود ندارد . کلیه موانعی که از نظر شرع یا بعضی از مقررات قانونی در مورد اشتغال زنان وجود دارد . صرفاً به خاطر عوارضش است . مثلاً اختلاط محیط کار زن و مرد نباید به حدی باشد که چنین و چنان باشد یا مسئله پوشش در محیط کار مشترک نباید چنین و چنان باشد . همه اینها مسائل عرضی است . یعنی ذات اشتغال هیچ منعی ندارد . مسئله اشتغال یک مسئله روشنی است که اگر عناوین ثانویش حل شود عنوان اولی هیچ مشکلی را ایجاد نمی کند .
و همچنین رعایت شرایط اشتغال توسط زنان که شهید مطهری می فرماید : زنی می تواند در کارزار سیاست و اجتماع موفق باشد که قبل از هر چیز « حس پاکی و تقوا » در وجودش ریشه دوانده باشد .
ایشان موفقیت دختران و زنان ایرانی را در مسایل سیاسی و علمی مدیون دو بعد آگاهی و عفاف آنان می داند .همانگونه که قبلاً گفته شد در دیدگاه شهید مطهری ، زنی می تواند در کارزار سیاست و اجتماع موفق باشد که قبل از هر چیز پاکی و تقوا در وجودش ریشه دوانده باشد .
o شهید مطهری ضمن تجویز حضور زن در فعالیت های سیاسی و اجتماعی زنان خطه اسلامی را در کلیه صحنه های تاریخی ، انقلاب ، کار و سازندگی و دفاع مقدس با مردان شریک دانسته است . حال که زنان هیچگونه ممنوعیتی از نظر شرکت در فعالیت های مختلف را ندارند . پس نباید خود را از صحنه ها سیاست دور نگهدارند بلکه این حق قانونی آنهاست که در امورات سیاسی ـ اجتماعی و ... صاحب نظر باشند .
o آیت ا... خامنه ای در مورد حضور زن در میدانهای سیاسی ـ علمی و نقش آنان در تحولات تاریخی می فرمایند : در میدانهای سیاسی کشور ما خانمهائی هستند که با قدرت تحلیل مسائل پیچیده سیاسی ، آماده پذیرش و مسؤولیت در نظام هستند که این روند رو به گسترش است و در زمینه های علمی به ویژه پزشکی نیز وجود خانمها باید رو به گسترش باشد .
افتخار و عظمت زن در سایه طهارت و عفت و احساس مسؤولیت است که می تواند دوشادوش مردان و در مواردی جلوتر از آنان گام بردارد .
o ایشان درباره پیشرفتهای علمی ، اجتماعی و سیاسی زنان می گویند : ما براساس تعالیم عالیه اسلام درخصوص مسئله زنان ، معتقدیم که در هر جامعه سالم بشری زنان قادرند در حد خود در زمینه پیشرفتهای علمی ، اجتماعی ، سیاسی و مسئله سازندگی تلاش کنن و مسئولیتی را بعهده بگیرند و باید در این زمینه فرصتهای لازم را کسب نمایند .
نتیجه
اگر نگاهی به تاریخ داشته باشیم شاهد این واقعیت خواهیم بود که نیاز اجتماع و جامعه بشری به وجود زنان نه تنها لازم است بلکه امری ضروری و غیرقابل اجتناب است . زنان از همان ابتدا یعنی تشکیل خانواده و تولید نژاد بشری همگام و همدوش مردان در کلیه صحنه های اجتماعی ، تاریخی ، فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و نظامی حضوری چشمگیر داشته و در فعالیت های جامعه نقش سازنده و مفیدی ایفا کرده اند .بدیهی است که تحقق و شکل گیری جامعه بدون حضور زن دور از واقعیت است . همانگونه که بدون حضور مردان امکان پیاده شدن نیست . چرا که زنان هر جامعه نیمی از توان و نیروی آن جامعه را بخود اختصاص داده و با نقشهای کلیدی و پنهان خود افراد اجتماع را متولد ، تربیت و پرورش نموده و در شکل گیری شخصیت آنها نقش دارند . مسلم است با کناره گیری زنان از حضور در صحنه ها علاوه بر اینکه نیمی از بار مسؤولیت بر زمین می ماند ، مردان نیز به تنهایی و بدون شرکت زنان قادر به انجام نیمی از بار مسؤولیت دیگر نیستند . چرا که زن و مرد فلسفه خلقتشان اینگونه است که نیازمند یکدیگر باشند ، مکمل و لازم و ملزوم یکدیگر باشند .
زنان مسلمان از نظر فقه و قوانین اسلامی علاوه بر اینکه از انجام هرگونه کار و فعالیت خارج از خانه منعی ندارند . بلکه این فعالیت و کار در بعضی موارد امری ضروری تلقی شده است .
حسین حیدرپور
منابع مورد استفاده :
